Czy żeby być twardym trzeba być także wrażliwym? Przeżyć jakieś emocje, by potem świadomie je kontrolować lub ich unikać? Czy upraszczając obrazy miejskiego życia klasy średniej mówi się o kimś czy tak naprawdę o sobie? Co to znaczy być artystą? Można się za niego uważać. Ale jak się nim stać? To są większe i mniejsze pytania. Mogą się pojawić kiedykolwiek i gdziekolwiek, ale potrafią zaatakować głowę mocno przy odsłuchu Mórz południowych, które niedawno wydali ŻYTO/NOON. Duet stworzony przez, wracającego po sporym muzycznym urlopie, rapera oraz, niemal kanonizowanego za życia, producenta w warstwie lirycznej stawia diagnozy. Ale w dźwiękowej dodaje znaki zapytania. Żeby móc jednak w pełni zdekodować tę formułę, dzięki której ten album jest tak dobry jak jest, trzeba jednak się cofnąć w czasie.

Welcome to the kurwa real world men / Skończył się wiesz, klosz kurwa ochronny / Gramatyczno-pezetowy wiesz / Rap dla miłych, inteligentnych ludzi wiesz / Dla dziewczyn po rozstaniach / Teraz nowe nowe światy się otwierają / Puszka pandory została kurwa otwarta / Elooo – mówi Żyto w jednym ze skitów na albumie. Tylko skity z reguły są zabawne. Narracja nawijacza z Częstochowy jest jednak w zasadzie sneak peekiem zza kulis powstawania projektu – strumieniem świadomości kierowanym do siebie i do innych. Tu konkretnie, Żyto mówi do człowieka za konsoletą. Pod wieloma względami najważniejszego w tym biznesie. To właśnie Noon zdefiniować miejską melancholię, która wypełniła jedne z najbardziej uznanych płyt krajowego hh – Światła miasta Grammatika oraz obie najlepsze Muzyki Pezeta. Mikołaj Bugajak od zawsze parał się romantyzmem nasiąkniętym metropolitalnym zgiełkiem – muzyką, która wypływa z duszy ograniczonej betonowymi płytami i wiaduktami. W ostatnich latach mogło się wydawać, że studyjne eksperymenty z syntetycznymi i organicznymi dźwiękami oraz wynikające z nich pejzaże są już stałym kursem muzyka. I w jakiś sposób nadal są. Ale po niemal 17 latach Noon powrócił ze swoją pierwszą płytą nagraną we współpracy z raperem.

Tym raperem jest Żyto, który do niedawna wydawał się byłym MC. Od Wirów minęło już bowiem 7 lat, a sam artysta stał się na powrót Michałem Żytniakiem – tak bowiem podpisał kilkaset namalowanych przez siebie obrazów. Wedle swoich słów sprzedał ich już ponad 200. Wiele jego prac opierało się na kliszach rapowego lifestyle’u – chłopach w kominiarkach, szybkich samochodach, górach szmalu i górach narkotyków, kobietach w strojach kąpielowych. Prostota tych przedstawień dla niektórych mogłaby być zbyt uderzająca. Pod nią kryją się jednak uczucia. I tak chyba jest też na Morzach południowych.

Album, mimo bycia współpracą obu artystów, brzmi przede wszystkim jak zderzenie dwóch światów. Bugajak eksploruje swoje pasje – paletą charakterystycznych dla siebie dźwięków reinterpretuje wiele elektronicznych gatunków, od trapu, przez microhouse, po ambient. Organicznego ducha wprowadza z kolei partiami smyczkowymi, które emulują skandynawski chłód i paletę przygasłych błękitów i szarości. Dzięki temu, jego miasto (a Noon jednak, w moim odczuciu, często odtwarza otaczające go przestrzenie) potrafi być intensywne i przytłaczające, ale znika we mgle wraz z podmiotem, który oddala się myślami i zatapia we własnych emocjach. Taka muzyczna konstrukcja prosiłaby się o wszechstronnego, szastającego sylabami nawijacza. Ale błyszczy w całej okazałości stanowiąc dekoracje dla Żyta. Ten bowiem swoją mantrę odnajduje we wspomnianej już prostocie (której nie należy pod żadnym pozorem mylić z prostactwem).

Żytniak splata swoje osobiste przeżycia i wspomnienia z obrazami zza winkla. Kontempluje swoją własną tożsamość, samotność, słabości, momenty męskiej dominacji i poświęcenie sztuce, by po chwili na scenę wprowadzić osobowe archetypy – zadufanych w sobie nuworyszy, dziewczyny z problemami czy przypadkowych leszczy. Blokowiskową mentalność, ruchem zręcznym jak zmiana biegu w aucie, zastępuje bardziej humanistyczną i empatyczną twarz, level wyżej transformuje się z kolei w przeczulonego neurotyka. To jednak forma podania poszczególnych przeżyć i przemyśleń jest dla mnie najbardziej fascynującą, a dla innych najbardziej polaryzującą, cechą Mórz południowych. MC używa bowiem niekonwencjonalnych taktyk, by poszczególne zdania zamieniały się w poezję. Rymy i rytmy łączące poszczególne linijki nie są bowiem zarządzane oczywistą logiką. Słowa potrafią się powtarzać w innych kontekstach albo zmieniać swoje brzmienie lub zapis, by wcisnąć się w konwencję danego rymu. To jednak nie wynik literackiej indolencji, ale twórczej próby okiełznania szczerego strumienia świadomości, który stanowi podstawę całego storytellingu. Tę konwencję uzasadnia sama tematyka. Żyto wspomina czasy, w których bił przypadkowych palantów i sam siebie wpisuje w dresiarski stereotyp, który odbija się w pachnącej czasem brutalnością intonacji. Emocjonalne momenty wykrzywia z kolei szczerą nieporadnością (jak np. w “Zaza”, gdzie próbując choć na chwilę powalczyć o względy byłej rozbrajająco przyznaje “Bo widzisz, chciałem Cię przeprosić / Bo widzisz, chciałem Cię gdzieś zaprosić”). Tonalnych kontrastów i niespójności będą się tu jednak doszukiwać głównie zapaleni recenzenci z lubimyczytac.pl. Przyzwyczailiśmy się na tyle do szufladkowania ludzi oraz obcowania ze zredukowanymi do potrzebnego minimum serialowymi postaciami i zapominamy, że osobowość każdego człowieka to kłębek sprzeczności i paradoksów, które ścierają się ze sobą na co dzień i są uwarunkowane przez ogrom zewnętrznych czynników. I właśnie takie postawienie sprawy przez Żyta wydaje się szczere.

Logika tego wywodu każe zapytać jak w ten klimat wpasowują się bity Noona. Ale to pytanie wydaje się całkiem bezsensowne (także odwrócone: jak w podkłady Bugajaka wpasowują się wersy Żyta). Bo Morza południowe składają się z dwóch tak żywo grających ze sobą komponentów, że trudno je od siebie oddzielić. Chociaż wcale nie łączą się one w sposób zupełnie naturalny. Kompozytor o bardziej tradycyjnych horyzontach mógłby próbować połączyć wszystkie te utwory w jedną spójną suitę. Żyto i Noon oddzielają jednak większość tracków od siebie wspomnianymi monologami i dialogami, do jednego kawałka wkrada się nawet pobrzmiewający w tle fragment jednego z wałków Wileya. Mimo oczywistego perfekcjonizmu większości aspektów twórczości Noona, daje on swoim własnym dziełom ożyć w nieco innej przestrzeni, a powierzchowne kanciastości tylko wzbogacają całą formę. 

Nie cierpię wychwalać poszczególnych tracków w recenzjach. W moim odczuciu to sztuczna próba zareklamowania produktu w niezgrabny sposób oraz łamanie sensu istnienia albumowej formy. I tutaj nie muszę tego robić, bo Morza południowe są całością. Spójną na tyle, by satysfakcjonować całościową narracją, ale na tyle twórczo niespójną, by fascynować przełamywaniem schematów i nieprzewidywalnością. To jedna z najciekawszych polskich rapowych płyt ostatnich lat. Pytanie odważne decyzje na niej poczynione nie uszczuplą grona jej potencjalnych wielbicieli do garstki Polaków.